Terugblik, verdiepen en napraten na Tegenlicht: "De Weerbare Democratie"

In een volle Kennismakerij ging Dylan Ahern (De Kiesmannen) in gesprek met publicist Dilara Bilgiç en lector Julien van Ostaaijen over onze kwetsbare democratie. Na een reeks hilarische verkiezingsfilmpjes van lokale politici uit het hele land gaan we op zoek naar serieuze oplossingen om burgers actief te betrekken.

Wereldwijd leeft slechts 8% van de bevolking in een 'full democracy' en 38% in een 'flawed democracy', 15% in een 'hybrid democracy' en 39% in een autoritair regime The Economist Democracy Index.

Ook in Nederland zijn er zorgen over polarisatie, de ruk naar rechts en de groei van populistisch gedachtegoed. Wordt het belang van de parlementaire democratie in Nederland nog voldoende gevoeld? Hoe houden we de democratie actief en weerbaar en wat kunnen we op lokaal niveau doen om burgers te betrekken bij het bestuur van hun woonplaats?

Afgehaakt

In een eerste fragment van de Tegenlicht-uitzending uit 2021 neemt 'deradicaliseringsactivist' Caleb Cain uit de VS de kijker mee naar de ontevreden arbeidersklasse in de VS: boos op het systeem brengen ze hun stem uit op rechts-radicale partijen die hen valse hoop bieden.

Julien van Ostaaijen beaamt dat maatschappelijke onvrede in Nederland geen nieuw fenomeen is. Nieuw is wel dat mensen die ontevreden zijn over verschillende dingen, elkaar lijken te vinden in een anti-overheidssentiment. Ze wantrouwen de overheid en de instituties. Moeten we met argusogen kijken naar de VS? Het is weliswaar een schrikbeeld, maar niet vergelijkbaar omdat de VS een 2-partijenstelsel kent. Kijk eerder naar ons omringende landen, Europese landen met een meerpartijenstelsel zoals Nederland, daar moeten politici compromissen sluiten. En dan wordt het lastig om beloften na te komen. Het risico bestaat daardoor dat mensen die gelokt zijn met valse beloften, zich in hun teleurstelling verder afkeren van de samenleving.

Dit mechanisme zien we ook in Nederland - Atlas van Afgehaakt Nederland

Betrokken burgers en de rol van de media

Er is ook een groep burgers die wél betrokken is. Ook al zijn zij in de minderheid, zij zijn de motor voor de lokale politiek. 80% bereik je niet, dus koester de 20% die wél bereikt wordt en ga tegelijkertijd op zoek naar nieuwe vormen om andere groepen te bereiken, vindt Julien. Dilara Bilgiç vindt: met alleen maar erover praten komen we er niet. Het gaat ook om de woorden die je gebruikt en de mensen met wie je omgaat. De manier waarop de media bepaalde woorden overnemen, kan als ongewenst effect hebben dat met het vocabulaire ook het extreem-rechtse gedachtengoed normaliseert. De media zouden hand in eigen boezem moeten steken en politieke debatten niet enkel moeten benaderen als een media-spektakel.

Veel mensen voelen zich niet gehoord, omdat het in de politiek niet gaat over hún problemen en zorgen. Uit onderzoek blijkt dat wensen van lageropgeleiden veel minder hoog op de agenda van de Tweede Kamer komen dan die van hogeropgeleiden. In het tweede fragment van deze avond duidt hoogleraar Marc Bovens dit fenomeen als een diploma-democratie. Het gaat er ook om dat mensen zich in verschillende werelden begeven, dat ze buiten hun eigen bubbels, en die van hun directe omgeving treden.

Blinde vlekken

In een reactie op dit fragment vult Dilara aan: Waarom duurde het zo lang voordat de toeslagenaffaire naar buiten kwam? Dat kwam doordat de mensen die hierdoor geraakt werden, nergens in beeld waren. Noch journalisten noch beleidsmakers hebben doorgaans zelf met deze realiteit te maken. Dat hierdoor blinde vlekken ontstaan, heeft te maken met de werking van de menselijke geest. En om daarop een correctie aan te brengen, is échte menging van leefwerelden nodig. Geen doekje voor het bloeden of met de mond beleden diversiteit en inclusie, maar zoeken naar een structurele manier om met allerlei mensen van verschillende komaf in contact te blijven.

Glokaal denken

Het publiek reageert: we moeten 'glokaal' gaan denken: globaal denken, lokaal doen. Mensen komen pas in beweging als het in hun eigen achtertuin gebeurt. Denk aan landschapspark Pauwels (Landschapspark Pauwels) of aan de stadsstranden - als mensen voelen dat ze er belang bij hebben willen ze wel in gesprek. Andere manieren zoeken om met burgers in contact te treden. Maar, zegt Julien, het vergt lef om zeggenschap uit handen te geven.

Dilara: Eigenlijk is het hele idee van burgers betrekken bij beleid totaal niet nieuw, sterker nog, we doen alsof social media en internet niet bestaan, we maken nog altijd deel uit van hetzelfde logge systeem dat niet is toegerust voor de media die we nu hebben.

Het veranderen van systemen gebeurt niet van de ene op de andere dag. Een van de raadsleden in de zaal vraagt naar alternatieven op lokaal niveau waarvoor nog geen hele systeemverandering nodig is.

In het derde fragment vertelt cultuurfilosoof David van Reybrouck over zijn ervaringen met de 'gele hesjes', de protestbeweging die in Frankrijk op gang kwam na de invoering van een accijns op brandstoffen die voor de minderbedeelden niet goed zou uitpakken. De gele hesjes zijn een voorbeeld van wat er gebeurt als maatregelen van bovenaf worden ingebracht, vanuit een bestuurlijke elite die

geen oog heeft voor de maatschappelijke gevolgen. Hoe los je dat op, als bestuurder? Door het niet alléén te doen, maar samen met de burgers. Maar hoe betrek je die burgers erbij?

Burgerberaad als alternatief

Alternatieve vormen van democratie zijn bijvoorbeeld burgerberaden en volksreferenda. Burgerberaden zijn populair, wat volgens Julien deels te maken heeft met de relatieve vrijblijvendheid ervan. Een burgerberaad kan een goede vorm zijn, mits aan een aantal voorwaarden is voldaan. Zo moet het van tevoren al duidelijk zijn wat er met de uitkomsten gaat gebeuren.

Representatie

Zou het helpen als er meer mensen met verschillende achtergronden in de (landelijke) politiek te zien zijn? Ja en nee. Enerzijds is het een goede ontwikkeling, als het gaat om zichtbaarheid en representatie. Maar er is ook een bepaald kennisniveau nodig om beleid te kunnen maken. Ambtenaren die werken aan het maken van beleid (het hoe) zijn daarom een andere groep dan politici (het wat). En het is nog de vraag wat er daadwerkelijk ten goede gaat veranderen nu er een andere politieke wind waait.

Intussen in Tilburg...

Eén van de aanwezige raadsleden vertelt hoe de lokale politiek in deze stad steeds diverser is geworden, meer een afspiegeling van de Tilburgse samenleving. Met 13 partijen die als één bestuur optreden. Ook in Tilburg zijn er referenda geweest, bijvoorbeeld toen de grootste shoppingmall van Europa hier gevestigd zou worden, is dat tegengehouden met een referendum. En ook bij bouwprojecten roert de gemeenteraad zich. Er is een werkgroep Levendige Democratie en een goed voorbeeld is de internationale Dag van de Democratie (15 september) die in Tilburg is uitgeroepen tot een volledige Week van de Democratie met diverse activiteiten.

Hoe maak je de connectie

Actief burgerschap kent vele vormen, van vrijwilligerswerk voor een politieke partij tot activisme voor het klimaat. Nu mensen op andere manieren politiek actief worden, denk aan de studentenprotesten over Gaza, weten bestuurders vaak niet hoe ze daarmee moeten omgaan. Niet praten óver, maar met mensen. Maar hoe maak je die connectie?

Dylan vraagt wie er wel eens een burgerinitiatief heeft opgezet. Een stuk of zeven handen gaan omhoog. Iemand uit het publiek vertelt dat ze werkelijk íedereen in haar omgeving aanspreekt over een jongerencentrum dat ze wil oprichten in de buurt. Een ander reageert dat ze graag met haar in gesprek gaat vanuit de organisatie waarin ze actief is, Tussenheid 013. Kijk, zo worden verbindingen ter plekke gelegd.

OPROEP: Wil je meepraten over de lokale democratie? Heb je ideeën, suggesties of opmerkingen? Schrijf en doe mee hier op KennisCloud of op een van de meet ups en andere activiteiten in de LocHal en op verschillende locaties in Tilburg.