Terugblikken, verder verdiepen & napraten na de Tegenlicht Meet Up 'You can't kill the story'

De Tegenlicht Meet Up 'You can't kill th story'  vond plaats midden in de expositie 'Designing Journalism' van het lectoraat Ontwerpen aan de journalistiek van Fontys Journalistiek, gezeteld in MindLabs. Het publiek nam plaats op het StadsBalkon van de LocHal rondom de 'eye catcher' van de expositie: de draaimolen, een podium waarop geen links of rechts geldt. Hierop opende presentator Jessy de  Cooker de Meet Up. 

Hij interviewt vervolgens onderzoeks- en wetenschapsjournalist van het NRC, Lucas Brouwers. Zijn aandachtsgebied is gezondheid, milieu en wetenschap. Denk hierbij aan PFAS, Chemours, Dordrecht of de gezondheidsmarkt die verdient aan de zorg voor asielzoekers. Daarnaast is hij via het NRC, verbonden aan het journalistencollectief Forbidden Stories. Deze krachtenbundeling van journalisten heeft als doel de verhalen van verslaggevers af te maken en te publiceren wanneer zij dat zelf niet meer kunnen, omdat ze zijn opgepakt of vermoord.

Als voorbeeld wordt een item uit de documentaire getoond. Het is de eerste zaak van Forbidden Stories: Daphne project uit 2018. Daphne Caruana Galizia, onderzoeksjournaliste op Malta werd vermoord om het werk waar zij mee bezig was (zie bron aan der rechteerkant). Forbidden Stories gaat verder met haar onderzoek en publiceert alsnog. Lucas Brouwer geeft aan dat het lijkt dat zulke zaken ver weg gebeuren, maar uit de onderzoeken blijkt dat dit wereldwijd speelt. Dus ook in Europa, Malta, Griekenland, Polen, Nederland. De vrije pers is niet vanzelfsprekend. In Nederland is het ergste wat je als journalist kan gebeuren een rechtszaak; maar je hebt dan nog de steun van de redactie. Voor freelancers is dat minder vanzelfsprekend. Daarnaast zijn journalisten gewend om ‘geïsoleerd’ te werken, hun bronnen te beschermen. Het collectief Forbidden Stories doorbreekt dit door elkaar op de hoogte te houden van de resultaten. Het delen van journalistieke kennis blijkt inspirerend te werken.

Forbidden Stories heeft een digitale safebox opgezet waarin journalisten die potentieel gevaar lopen, hun onderzoeken en informatie versleuteld kunnen opslaan. Wanneer de journalist verdwijnt omdat deze is opgepakt of vermoordt, kan het collectief deze onderzoeken oppakken, voortzetten en publiceren.

Een aanwezig journalist vraagt Lucas hoe safe de safebox is; kan deze gehackt worden?

Lucas geeft aan dat  het veiliger is dan je laptop; deze kan in beslag genomen worden. Forbidden Stories is geen levensverzekering, maar je verhaal wordt zo afgemaakt en gepubliceerd. Het zal geen dictator tegenhouden. Een journalist minder, maar het verhaal wordt wel verteld:

"You can kill the journalist, but you can’t kill the story."

Om in Nederland geen gevaar te lopen, werken journalisten steeds meer samen zoals bijvoorbeeld in het Marengo proces. En neem jounalisten die bedreigd worden door voetbalhooligans, de NOS die zonder logo op satellietwagens na aanhoudende bedreigingen, de weg op gaat voor verslaglegging ter plaatse.

Lucas legt uit hoe hij recent betrokken was bij vervolgonderzoeken, uitgevoerd door Forbidden Stories. Aanleiding was de arrestaties van vier journalisten in Azerbeidzjan. Een van de verhaallijnen leidde naar een onderzoek naar de goudmijnen in dit land. Door deze verhaallijn verder uit te diepen komen wereldwijde netwerken in beeld. Een andere lijn laat zien hoe de Raad van Europa en het Europese parlement in Azerbeidjan betrokken zijn door het verstrekken van gelden voor het hervormen van de gevangenissen om deze veiliger te maken. Hoe is de controle op deze gelden, zijn de gevangenissen veiliger?

Het is voor journalisten, wereldwijd, steeds belangrijker om samen te werken om zo het verhaal te blijven vertellen. Wanneer journalisten monddood worden gemaakt, verdwijnt het vrije woord en is dat een gevaar voor de democratie.

Reactie van publiek: een verhaal is snel weer weg; mensen haken af. Hoe kan dit beter? Lucas verteld dat hij ook meewerkt aan de wetenschapspodcast van NRC en dat dit goed werkt vooral door de kracht van het vertellen door de menselijke stem.

Reactie van publiek: Azerbeidzjan? Meerdere mediapartners hebben hieraan gewerkt en een week voor de presidentsverkiezingen is gepubliceerd. Nu achteraf volgen hoe het verloopt.

Het afsluitende gesprek is met Matthijs Bosman, beeldend kunstenaar van o.a. de draaimolen uit de expositie. Hij vertelt over het  initiatief 'Superland, de grootste niet bestaande ideologie van Nederland.' Met zijn draaimolen trekt hij rond langs exposities en evenementen om met mensen makkelijk in gesprek te komen over onze maatschappij. Matthijs noemt dit tot denken stemmende woorden. Als kunstenaar maakte hij projecten voor de openbare ruimte. Hij ontdekte dat het belangrijk is om in de samenleving te staan om zo de samenleving te begrijpen.

Hij stelt steeds de vraag welke ideologie we nog missen, als steeds meer mensen het gevoel hebben dat ze niet gehoord worden? Tijdens de Tegenlicht Meetup is hierop ingezet om de kwestie daarom veelzijdiger te bekijken: Vrije journalistiek, zoals bedoeld in 'You can't kill the story', is een essentieel fundament van de democratie. Is het mogelijk om samen met de journalistiek polarisatie en populisme te omarmen in plaats van te verstoten?

De media zijn de microfoon van het volk en de politicus, dus ook van de populist. Daar waar de media gezag en geloofwaardigheid verliezen, mogen journalisten zich afvragen of ze de werkelijke zorgen van de bevolking hebben verwoord, of alleen de 'charmante'. En dat bracht mij bij het verhaal van Edouard Louis, die alles op alles zet om ook de niet pittoreske onvrede onder burgers te begrijpen. Dat is een Franse schrijver die opgroeide in de arbeidersklasse in het arme industriële Noord-Frankrijk. Edouard verteld over zijn gewelddadige, aan alcohol verslaafde broer die op 38-jarige leeftijd overleed. ‘Mijn broer was geen goed mens. We hebben een politiek nodig vanuit liefde; niet een samenleving van klassenstrijd en mannelijke dominantie. Ik probeer mijn broer te begrijpen.’ De onverdedigbare begrijpen, de arbeidersklasse: daarvoor is het belangrijk naar ze te luisteren. Hij weet wat het is om op te groeien in armoede en uitsluiting. Zie rechts ook de link naar Shifttalks. 

"Politiek Nederland is gebaseerd op populisme en polarisatie. Maar er is een tegenmacht nodig en daarvoor hebben we journalistiek nodig als spreekbuis van de politiek."

Verslaglegging met dank aan onze Tegenlicht-vrijwilliger.